Biografie Jan Foudraine

In dit boek volgen we Jan Foudraine (1929-2016) op de voet. Het is een avontuurlijke, intellectuele en spirituele reis door het leven van een intrigerend mens. Deze reis voert van de Leidse studentenwereld, via psychiatrische instellingen in Nederland en de Verenigde Staten, naar het Indiase Poona, waar Foudraine een leerling wordt van Bhagwan (Osho) om vervolgens in Nederland diens prominentste discipel (‘sannyasin’) te worden. Foudraine blijft zijn hele leven een kritische en onderzoekende geest, die zijn werk als psychotherapeut steeds vooropstelt. In 1971 verscheen zijn baanbrekende bestseller Wie is van hout... Een gang door de psychiatrie, een sleuteltekst uit de Nederlandse cultuurgeschiedenis. Maar Foudraine was meer dan alleen ‘de man van dat boek’: hij bleef zich tot zijn dood in 2016 hartstochtelijk inzetten voor psychotherapie. Daarnaast schreef en sprak hij over zijn spirituele zoektocht bij onder anderen Osho, Krishnamurti en Alexander Smit.

Aan de basis van deze biografie liggen de brieven, lezingteksten en boeken die Foudraine naliet en een veelvoud aan interviews met mensen die Foudraine goed hebben gekend. Zijn levensloop plaatste ik tegen de achtergrond van de cultuurmaatschappelijke veranderingen waar hij onderdeel van uitmaakte en zelfs ook een aanjager van werd, zoals de zogenoemde ‘antipsychiatrie’ en de toenemende belangstelling voor (oosterse) spiritualiteit. 
 

De biografie van Jan Foudraine werd vijftig jaar na het verschijnen van Wie is van hout... gepubliceerd door Ambo|Anthos, samen met een jubilieum-editie van de historische bestseller. 

Naar aanleiding van deze publicaties werden hoogleraar psychiatrie Jim van Os en ik uitgenodigd bij Radio 1. Hier kun je luisteren (en kijken) naar het gesprek.

Dr. P.H. Ritter Jr. - Wie kent hem niet?

De criticus, journalist en schrijver Dr. P.H. Ritter Jr. (1882-1962) groeide in het interbellum uit tot een nationale bekendheid, een fenomeen. Hij publiceerde het ene boek na het andere, sprak iedere zondag voor de AVRO over literatuur, recenseerde wekelijks boeken voor het Utrechtsch Dagblad en reisde het hele land door om colleges en lezingen te geven. In De publieke man worden zijn uiteenlopende werkzaamheden voor het eerst in samenhang bestudeerd en in een cultuurhistorische context geplaatst. Ik laat zien hoe Ritter en andere bevlogen bemiddelaars met behulp van opkomende media en organisaties een groot publiek probeerden te bereiken en op te voeden. Filmvertoningen, krantenrubrieken, radioprogramma's en volksuniversiteiten werden aangewend om het volk warm te maken voor goede boeken en waardevolle kennis. In een bewogen tijd waarin veel mensen ter ontspanning graag onderuitzakten in bioscopen, pulpblaadjes lazen en naar opwindende jazzmuziek luisterden, bleek dat geen eenvoudige opgave.
 

Voor dit proefschrift, dat gepubliceerd werd bij Uitgeverij Verloren, won ik in 2018 de ‘OSL-award’ van de Onderzoeksschool Literatuurwetenschap, die werd uitgereikt aan ‘an excellent scholarly book’ met als doel ‘to acknowledge original and innovative contributions to the field of literary studies’.
 

Bijzondere briefkaarten

Nog voordat ik in 2007 Nederlands ging studeren, kwam ik op de Deventer boekenmarkt in aanraking met het literaire werk van F. Harmsen van Beek. Tijdens mijn studie bleef ik me met dat werk bezighouden en in 2011 publiceerde ik samen met Jeroen Dera een artikel over haar verhalen en die van Charlotte Mutsaers.
 

Later kwam ik in contact met Lucas van Blaaderen, een goede vriend een geliefde van Harmsen van Beek, die een bijzondere verzameling brieven en briefkaarten bezit. Als een kleine ode aan het plezier van briefkaarten uitzoeken, opsturen en ontvangen – en aan hun liefdevolle vriendschap – publiceerden we samen met uitgeverij Schaep 14 een boekje waarin alle kaarten zijn afgebeeld en waarvan ik het voorwoord mocht verzorgen.

De macht van media:
Marilyn Monroe

Tijdens en na mijn studie hield ik me niet alleen bezig met Nederlandse literatuur: toen er in 2012 een nieuw boek verscheen met gedichten en persoonlijke notities van Marilyn Monroe (1926-1962), raakte ik geïntrigeerd in het bewogen leven van deze wereldster en de ongebreidelde media-aandacht die haar omringde. Ik verzorgde enkele lezingen over dit onderwerp en publiceerde een kritische bespreking van een recente biografie van Monroe. Mijn artikel verscheen in Tijdschrift voor Biografie (2014). Hierin stond ik stil bij de beeldvorming rondom Monroe en die van andere bekende personen en stelde ik een voor biografen fundamentele vraag: in hoeverre kun je degene die je portretteert echt leren kennen? 

Een persoonlijkheid zonder concessies

Toen het in 2010 tijd was om een afstudeeronderwerp te kiezen had ik twee keuzes: Franz Kafka of Agnes Maas-van der Moer. Gezien er over Kafka al kasten zijn volgeschreven, koos ik voor de onbekendere van de twee. Hoe kwam ik op het spoor van deze vergeten schrijfster? Tijdens een van mijn onderzoeken naar het interbellum vond ik in het archief van Dordrecht enkele fiere brieven van een persoonlijkheid die weigerde concessies te doen, ene Agnes E. Maas-van der Moer, een naam die ik nog nooit had gehoord en met mij vele anderen. Ik zal haar echter nooit meer vergeten, want ik besloot me onder te dompelen in het leven van deze schrijfster, alles van haar te lezen en dit resulteerde in een lijvige afstudeerscriptie, waarmee ik in 2012 mijn onderzoeksmaster Literatuur en Literatuurwetenschap aan de Radboud Universiteit Nijmegen afrondde.

Ik schreef ook een korte, zakelijke levensschets van Agnes Maas-van der Moer voor het Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland.

Wat wordt mijn volgende project?